ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

 

ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ  ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

 

Η «Μασονία» ή —στα ελληνικά— ο «Τεκτονισμός» (από το Μason, στην  αγγλική γλώσσα., —Μacon, γαλλική  = τέκτονας, κτίστης) είναι ένα θέμα το οποίο, πάνω απ' όλα, εξάπτει τη φαντασία.

Ακόμα και ο πιο ανημέρωτος πολίτης, στο άκουσμα αυτής της λέξης φέρνει στο μυαλό του, υψηλά ιστάμενα πρόσωπα τα οποία, φορώντας περιζώματα («ποδιές») και στολισμένα με διάφορα άλλα διαδήματα, συγκεντρώνονται στις Στοές για να τελέσουν διάφορα «μυστήρια δρώμενα».

Από καιρό σε καιρό, η φαντασία εξάπτεται ακόμα περισσότερο εξαιτίας σχετικών αποκαλύψεων στον τύπο, με συγκεκριμένες αναφορές στη δράση των τεκτονικών στοών στα πλαίσια της κοινωνικής και της πολιτικής ζωής της χώρας.

Τα δημοσιεύματα αυτά συχνά συμπληρώνονται και από την έκδοση βιβλίων, από τα οποία άλλα έχουν ως περιεχόμενο τις «θρησκευτικές τελετές» των τεκτόνων, άλλα τις κοινωνικές δραστηριότητες τους, και  άλλα τις διεθνείς διασυνδέσεις τους.

Οι συγγραφείς τους, κατά κανόνα θεολόγοι ή δημοσιογράφοι, κρατούν μια αρνητική στάση προς τον τεκτονισμό, κατηγορώντας τον, είτε ως «μυστηριακή» και «αιρετική θρησκεία» είτε ως οργάνωση «εθνικά επικίνδυνη», ή τέλος και για τα δύο μαζί.

Από την άλλη πλευρά, καμιά φορά οι τέκτονες περνούν στην «αντεπίθεση».

Με σχετικές επιστολές ή συνεντεύξεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και, τελευταία κυρίως, με τη δημοσίευση βιβλίων που απευθύνονται στην «αμύητη κοινωνία», επιχειρούν να υπερασπισθούν το σύστημα  τους, προβάλλοντας ταυτόχρονα και την τεκτονική ιδιότητα σημαντικών μορφών της πολιτικής. στρατιωτικής και εκκλησιαστικής ιστορίας της Ελλάδας (όπως του Καποδίστρια, του Κολοκοτρώνη, του  Βενιζέλου, του Παπαναστασίου, του Μεταξά, του Γεωργίου Β'. διαφόρων Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως και Αλεξανδρείας).

Έτσι, έχουμε σήμερα στην Ελλάδα μια αρκετά σημαντική βιβλιογραφία γύρω από το θέμα τεκτονισμός, από την οποία όμως λείπει μια σημαντική παράμετρος: η καθαρά ιστορική  και κοινωνική προσέγγιση του θέματος.

          Ο πίνακας μου αυτός  προσπαθεί να διερευνήσει όχι μόνο τη μικροϊστορία του ελληνικού τεκτονισμού, δηλαδή την ανάπτυξη του και τις διάφορες εσωτερικές φάσεις του, αλλά και τη μακροϊστορία του.

Κύρια σημεία  αναφοράς αυτής, της τελευταίας, με επιγραμματικό τρόπο, είναι ο ρόλος που διαδραμάτισε ο ελληνικός τεκτονισμός στην προετοιμασία και την επανάσταση του 1821, στη μεγάλη εξόρμηση του ελληνισμού που έγινε στο όνομα της Μεγάλης Ιδέας από το δεύτερο μισό του 19ου  αιώνα  ως τη Μικρασιατική καταστροφή, στην προμεταξική και τη Μεταξική περίοδο, στα πρώτα χρόνια του ψυχρού πολέμου, στην 21η Απριλίου 1967 και τη δικτατορία των συνταγματαρχών, στην περίοδο της μεταπολίτευσης και της αλλαγής.

Παράλληλα, εξετάζεται και η σχέση του τεκτονισμού με τις Ελληνορθόδοξες Εκκλησίες (Εκκλησία της Ελλάδος. Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας. κ.τ.λ.).

Τέλος σκιαγραφούνται και οι «προοπτικές» του, στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της «νέας τάξης» πραγμάτων που θα αποτελέσουν το βασικό στίγμα της δεκαετίας που διανύουμε.

          Η παρούσα γραφή αποτελεί προϊόν μιας   έρευνας που στηρίζεται  σε βιβλιογραφικό αλλά και αρχειακό υλικό της Ελλάδας και ορισμένων ξένων χωρών, όπου επίσης έχουν καταγραφεί μερικές σημαντικές «στιγμές» του ελληνικού τεκτονισμού.

 Το υλικό αυτό προέρχεται κυρίως από τη Μεγάλη Στοά της Ελλάδος (του Σκωτικού Τύπου), την Εθνική Μεγάλη Στοά της Ελλάδος (του τύπου της Υόρκης), την Ελληνική Βουλή, την Εκκλησία της Ελλάδος, τη δημοσιογραφική έρευνα της Ελλάδας και του ευρύτερου ευρωπαϊκού χώρου.

 Η καταγωγή του Ελευθεροτεκτονισμού είναι διττή.

Αφ' ενός προέρχεται  από τα εργατικά σωματεία των Λιθοτόμων- Λιθοξόων  του Μεσαίωνα, αφετέρου όμως η θεωρητική του και φιλοσοφική του καταγωγή, είναι παλαιότερη και προέρχεται από τα αρχαία μυστήρια και τις αρχαίες παραδόσεις.

Από αυτά τα δύο γεννήθηκε ο θεωρητικός ελευθεροτεκτονισμός, ο οποίος στην αρχή είχε μόνο τρεις συμβολικούς βαθμούς. ( Μαθητής- Εταίρος(σύντροφος)- Διδάσκαλος).

Οι απαρχές του τεκτονισμού ταυτίζονται με την άνθιση της οικοδομικής τέχνης κατά την ύστερη φάση του Μεσαίωνα.

 Η κατασκευή κυρίως των γοτθικού ρυθμού εκκλησιών αλλά και των κοσμικών μεγαλόπρεπων οικοδομημάτων που βαθμιαία εξελίχθηκαν στα γνωστά «παλάτια» της Αναγέννησης, σε συνάρτηση με τις προόδους των θετικών επιστημών, προσέδωσε μεγάλη αίγλη στους αρχιτέκτονες και γενικά τους ασχολούμενους με την οικοδομική τέχνη και επέτρεψε την οργάνωση τους σε συντεχνίες.

Βέβαια, οι οικοδόμοι είχαν γνωρίσει αυτή τη μορφή εσωτερικής οργάνωσης από τους Ρωμαϊκούς ήδη χρόνους, όταν είχαν συστήσει τα περίφημα σωματεία των κτιστών και των τεκτόνων γνωστά αντίστοιχα ως Collegia Fadrorum και Coleggia Pistorum .

 Κατά τον εκχριστιανισμό της αυτοκρατορίας και ιδίως μετά την πτώση της Ρώμης από τις «βαρβαρικές επιδρομές», τα σωματεία αυτά είχαν ως κυριότερο πελάτη την Εκκλησία αλλά παράλληλα πολλοί μοναχοί (όπως του τάγματος του Κλινύ) ασχολούνταν κι αυτοί με την αρχιτεκτονική με αποτέλεσμα να ενταχθούν στις συντεχνίες των οικοδόμων.

Ελεγχόμενα από την Εκκλησία, τα τεκτονικά σωματεία έτυχαν σύντομα πολλών προνομίων απ' αυτή:  Tο 1277 ο Πάπας Νικόλαος Γ' απάλλαξε τα μέλη τους από τους φόρους και τις «αγγαρείες» οι οποίες αποτελούσαν βασικό θεσμό του οικονομικού φεουδαρχικού συστήματος και το 1334 ο Πάπας Βενέδικτος ΙΒ' ανανέωσε την ισχύ της απόφασης του προηγούμενου.

Το 14ο αιώνα  έχουμε και γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη «στοών», οι οποίες ήταν τα εργοτάξια της εποχής όπου οι οικοδόμοι συναθροίζονταν για να οργανώσουν την εργασία τους, συνέτρωγαν σε κοινά συσσίτια και αναπαύονταν. Πρόκειται για μια διάταξη για τους εργάτες που περιέχεται στα Fabric Rolls  του York Minster, η οποία εκδόθηκε το 1352  και αναφέρει ότι:

          «Κατά το καλοκαίρι η εργασία αρχίζει αμέσως μετά την ανατολή του ηλίου και συνεχίζεται μέχρι την κρούση του κώδωνος της Παρθένου Μαρίας, οπότε και συγκεντρώνονται για να γευματίσουν στην εργατική στοά (Fabric Lodge). Όταν το γεύμα τελειώσει, ο διδάσκαλος (πρωτομάστορας) θα κτυπήσει την πόρτα της στοάς και τότε όλοι θα επιστρέψουν στην εργασία. Μεταξύ του Απριλίου και του Αυγούστου μετά το γεύμα θα κοιμηθούν στη στοά και στη συνέχεια θα εργασθούν μέχρι που θα ηχήσει ο πρώτος κώδωνας για τον εσπερινό, οπότε θα καθίσουν να πιουν μέχρι τον τρίτο κώδωνα και θα επιστρέψουν στην εργασία τους όπου και θα παραμείνουν όσο μπορούν να βλέπουν κατά το λυκόφως.»

 Κατά μία άποψη, την οποία υποστηρίζει και ο θεολόγος Π. Τρεμπέλας, τα μέλη των οικοδομικών συντεχνιών ονομάσθηκαν έτσι «ελεύθεροι τέκτονες» (FREE MASONS) σε αντιδιαστολή με την υπόλοιπη εργατική μάζα της εποχής η οποία δεν έχαιρε δικαιωμάτων που να επιτρέπουν κοινωνική χειραφέτηση και αναγνώριση ανάλογη μ' αυτή των τεκτόνων. Η  έστω και σχετική,  κοινωνική τους ελευθερία, σε συνδυασμό με την ανάγκη να διαφυλάξουν καλά τα μυστικά της τέχνης τους χάρη στην οποία έχαιραν των κοινωνικών τους δικαιωμάτων, ώθησε τους τέκτονες στη μετατροπή των σωματείων τους σε πραγματικές μυστικές εταιρίες, όπου γίνονταν δεκτά και άτομα τα οποία προορίζονταν να μάθουν την οικοδομική τέχνη.

Τα μαθητευόμενα άτομα έδιναν έναν όρκο εισδοχής αποτελούμενο από τα εξής σημεία.

1. Θα τιμάς ειλικρινά το Θεό και την Αγία του Εκκλησία καθώς και τον άρχοντα του τόπου.

2. Θα υπακούς τον αρχιτεχνίτη και τον επιστάτη. Δεν θα απουσιάζεις ούτε νύκτα ούτε μέρα από την εργασία σου, εκτός κατόπιν αδείας από τον ένα ή και από τους δύο.

3. Δεν θα καταστείς ένοχος μοιχείας ή λαγνείας και θα σέβεσαι το σπίτι του αρχιτεχνίτη σου, τη γυναίκα, την κόρη και την οικόσιτο του.

4. Δεν θα φανερώσεις μυστικά που σου έμαθαν ο αρχιτεχνίτης και οι επιστάτες ή όσα ειπώθηκαν ή επιδείχθηκαν με μυστικότητα στα σπίτια τους ή στον τόπο εργασίας τους από τους ίδιους ή από οποιονδήποτε τεχνίτη.

5. Δεν θα προβάλεις επιχειρήματα ανυπακοής στον αρχιτεχνίτη, τους επιστάτες ή άλλο οικοδόμο.

6. θα επιδεικνύεις ευλαβή συμπεριφορά προς όλους τους τεχνίτες και δεν θα ασχολείσαι με τυχερά παιχνίδια, εκτός από τις μέρες των Χριστουγέννων.

7. Δεν θα συχνάζεις στα καπηλειά ή τα ζυθοπωλεία, ακόμα και στον περίβολο τους, χωρίς την άδεια του αρχιτεχνίτη ή των επιστατών σου.

8. Δεν θα συμπεριφερθείς απρεπώς ή ανήθικα στο σπίτι οποιουδήποτε ανθρώπου, όπου προσκλήθηκες για φαγητό ή εργασία.

9. Δεν θα νυμφευθείς και δεν θα συνάψεις συμβόλαιο με γυναίκα κατά τον χρόνο της μαθητείας σου.

10. Δεν θα υπεξαιρέσεις πράγματα οποιουδήποτε ανθρώπου και ιδιαιτέρως του αρχιτεχνίτη και των συντεχνιτών σου, ούτε θα ανεχθείς την από άλλους αφαίρεση τους, αλλά θα εμποδίσεις κάτι τέτοιο. Εάν δεν είσαι σε θέση, θα το ανακοινώσεις αμέσως στον αρχιτεχνίτη και τους συνάδελφους σου. 

Μια απλή ανάγνωση είναι αρκετή για να σκιαγραφηθεί η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στις τεκτονικές στοές της εποχής, αλλά και πραγματικοί κοινωνικοί τους στόχοι.

Κατ' αρχήν, οι τέκτονες δηλώνουν πιστή προσήλωση στη θρησκεία και υποταγή στον κοσμικό  άρχοντα, από τους οποίους εξαρτάται και η ανάθεση των οικοδομικών  εργασιών (καθεδρικοί ναοί, διοικητικά οικοδομήματα κλπ.).

Κατ' επέκταση , οφείλουν να αποτελούν υποδειγματικούς πολίτες, αποφεύγοντας τον οποιοδήποτε ψόγο για απρεπή συμπεριφορά.

Αλλά  το κυριότερο, οφείλουν να διαφυλάξουν ζηλότυπα τα μυστικά της τέχνης τους καθώς και να συνεργάζονται μεταξύ τους με πραγματικό  πνεύμα αδελφοσύνης.

Η υπακοή καθορίζεται ως ύψιστη αρετή για το μαθητευόμενο του οποίου το σύνολο των δραστηριοτήτων ακόμα και των εξωεπαγγελματικών, ελέγχεται από τη στοά του.

Όταν στις απαρχές της Αναγέννησης η άνθιση των επιστημών είχε σαν αποτέλεσμα την  – προοδευτική -  μετάδοση της γνώσης σε στρώματα του ευρωπαϊκού πληθυσμού (πράγμα στο οποίο συνέβαλε και η τυπογραφία: το βιβλίο άρχισε να αντικαθιστά το «διδάσκαλο»), οι συντεχνίες άρχισαν να διέρχονται βαθιά κρίση.

Η κρίση αυτή γινόταν ακόμα βαθύτερη από τον κορεσμό της «αγοράς»: οι καλοδομημένες, πέτρινες και στέρεες κατασκευές του 13ου, 14ου, 15ου και 16ου αιώνα εξυπηρετούσαν ακόμα κατά το 17ο και το 18ο αιώνα.

Γι' αυτό, για να επιβιώσουν, οι τεκτονικές συντεχνίες απεφάσισαν ένα «άνοιγμα» προς τα ευυπόληπτα μέλη της κοινωνίας τα οποία δεν είχαν σχέση με την οικοδομική τέχνη αλλά κατείχαν σημαντική κοινωνική δύναμη.

Τα άτομα αυτά ανταποκρίθηκαν με ευχαρίστηση στο κάλεσμα των στοών να γίνουν «Accepted Masons» («αποδεκτοί τέκτονες») για δύο βασικούς λόγους: αφ' ενός διότι αισθάνονταν κολακευμένοι να ενταχθούν σε μυστικό σωματείο το οποίο όχι μόνο ήταν το περισσότερο οργανωμένο αλλά αποτελούσε και το δημιουργό των επιβλητικών αρχιτεκτονημάτων του παρελθόντος· αφ' ετέρου επειδή απέβλεπαν στην ισχυρή δύναμη των στοών. Αυτές οι διαδικασίες έλαβαν χώρα πρώτα στην Αγγλία, κατά τις αρχές του 17ου αιώνα. Στη χώρα αυτή, που γνώρισε πρώτη την ανάπτυξη της αστικής τάξης και του κεφαλαίου, το 1600 μια στοά του Εδιμβούργου αποκαλύπτει τα «μυστικά» της στον ευγενή John Boswell, το 1646 ο Ηλίας 'Ασμοουλ (του οποίου το όνομα φέρει το Μουσείο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης στο οποίο δώρισε την προσωπική συλλογή του) «μυείται» τέκτονας , το 1670 από τα 59 μέλη της στοάς του Αμπερντίν μόνο οι 9 είναι επαγγελματίες τέκτονες (οικοδόμοι, τεχνίτες κλπ.) ενώ οι υπόλοιποι είναι «ελεύθεροι» ή «θεωρητικοί τέκτονες» (: και σε λίγο θα ονομασθούν έτσι όλα τα μέλη της στοάς), ενώ, τέλος, το 1694 ο βασιλιάς Γουλιέλμος Γ' της Οράγγης μυείται στον τεκτονισμό. Κατά εντολή του Γουλιέλμου, οι στοές συντάσσουν τα «παλαιά καθήκοντα και καθεστώτα τους» που αποδεικνύουν ότι: η εισδοχή στον τεκτονισμό απαιτούσε ειδική μύηση, οι στοές αποτελούνταν από «μαθητές», «εταίρους» και «διδάσκαλους» και όλοι έπρεπε να τηρούν άκρα μυστικότητα για να διαδραματιζόμενα εντός της στοάς, ακριβώς κατά τα πρότυπα των μεσαιωνικών επαγγελματιών τεκτόνων.

Παράλληλα όμως. οι στοές εισέρχονταν δυναμικά στο προσκήνιο (ή μάλλον στο παρασκήνιο) της ιστορίας. Λόγω της συμμετοχής σ' αυτές, σημαντικών μελών της κοινωνίας, οι διάφορες πολιτικές δυνάμεις προσπάθησαν να τις προσεταιρισθούν.  

Χαρακτηριστική είναι ναι η περίπτωση των Στιούαρτ οι οποίοι είχαν στενή σχέση με τον τεκτονισμό από την εποχή του βασιλιά της Αγγλίας Ιακώβου και δημιούργησαν στρατιωτικές τεκτονικές στοές με αποτέλεσμα στα πολυάριθμα σκωτικά και ιρλανδικά συντάγματα που αποβιβάσθηκαν στη Γαλλία το 1689, η τεκτονική ιεραρχία να υπερισχύει της στρατιωτικής.

 Μετά την ήττα των Στιούαρτ το 1715, ο βασιλιάς της Αγγλίας Γεώργιος αποδέχθηκε την πρόταση του συμβούλου του Desaguliers να αναλάβει αυτός την αναδιοργάνωση του τεκτονισμού, επωφελούμενος της κρίσης που περνούσε εκείνη την ιστορική στιγμή, για να τον προσεταιρισθεί.  Έτσι, στις 24 Ιουνίου 1717 (επίσημη ημερομηνία ίδρυσης του  Ελευθεροτεκτονισμού, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (προστάτη- Αγίου του Τεκτονισμού), τέσσερις τεκτονικές στοές του Λονδίνου ενώθηκαν κάτω από ένα Μεγάλο Διδάσκαλο ιδρύοντας τη «Μεγάλη Στοά του Λονδίνου και του Ουεστμίνστερ». Το 1721 εκλέχθηκε Μεγάλος Διδάσκαλος ο δούκας του Montagu  και έτσι καθιερώθηκε η συνήθεια που υπάρχει μέχρι σήμερα να τοποθετούνται μέλη του αγγλικού βασιλικού οίκου ως επικεφαλής του αγγλικού - και κατ' επέκταση του διεθνούς- τεκτονισμού. Το 1723 κυκλοφόρησαν κωδικοποιημένοι από τον Anderson κανονισμοί του -οργανωμένου σε ενιαίο επίπεδο πλέον - τεκτονισμού, που έμειναν γνωστοί ως «Συντάγματα του 'Αντερσον».

Το 1724 η «Αρχαία στοά της Υόρκης» ανακηρύχθηκε σε «Μεγάλη Στοά».

Το 1725 και το 1736 ιδρύθηκαν αντίστοιχα οι «Μεγάλες Στοές» της Ιρλανδίας και της Σκωτίας, ενώ το 1751 ιδρύθηκε μια «Μεγάλη Στοά  των  Αρχαίων» που απαιτούσε επιστροφή σε «παραδοσιακότερες» μορφές τεκτονισμού και έριζε με τις υπόλοιπες έως το 1813 οπότε ενώθηκε με το «μοντέρνο» τεκτονισμό με μια «πράξη ένωσης» και ιδρύθηκε έτσι η «Ενωμένη Μεγάλη Στοά της Αγγλίας» που αναγνωρίζεται  έως σήμερα ως «η πρώτη τη τάξει» Μεγάλη Στοά του κόσμου. Ταυτόχρονα , ο τεκτονισμός, με τη μορφή που είχε πάρει στα βρετανικά νησιά, περνούσε στη Γαλλία, όπου, εκλέγεται Μεγάλος Διδάσκαλος ο Λουδοβίκος Βουρβώνος Κονταί κόμης του Κλαιρμόν (11 Δεκεμβρίου 1743), πλαισιωμένος από ανθρώπους του χρήματος (όπως τον τραπεζίτη της Γενεύης Baure) αλλά και της τέχνης (όπως τον χορευτή  Lacorne). Η εξάρτηση του γαλλικού από τον αγγλικό τεκτονισμό, είχε σαν αποτέλεσμα απαγορευτικά σε βάρος του διατάγματα του Λουδοβίκου ΙΕ' (το 1737, 1738 και 1744) που δημιούργησαν πολλά προβλήματα στη «Μεγάλη Στοά της Γαλλίας».

Το 1773, ιδρύθηκε η «Εθνική Μεγάλη Στοά» και εγκαθιδρύθηκε νέα τεκτονική κεντρική εξουσία που ονομάσθηκε «Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας» . Έχοντας προσφέρει στις στοές του μεγαλύτερες ελευθερίες απ' ότι ο αγγλικός, ο γαλλικός τεκτονισμός θα γνωρίσει μακρές περιόδους εσωτερικών κρίσεων, αλλά παράλληλα θα συνδεθεί αδιάρρηκτα με τους οπαδούς του Διαφωτισμού τόσο στη Γαλλία την ίδια, όσο και στην Ιταλία, η οποία βρισκόταν κάτω από την επιρροή του, καθώς και -μέσω της Ιταλίας- στην Ελλάδα. Για τον ίδιο όμως λόγο, όπως θα δούμε παρακάτω, θα επισύρει και τη μήνη της Εκκλησίας, πρώτα του Βατικανού και στη συνέχεια του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

Στη Δυτική Ευρώπη λοιπόν, ο τεκτονισμός αρχίζει ως «επαγγελματικός» και δεν είναι τίποτ' άλλο από τη συντεχνιακή οργάνωση των ασχολούμενων επαγγελματικά με την τέχνη της οικοδομίας, για να μετεξελιχθεί σε μια «κλειστή» οργάνωση με μέλη της διανοούμενους, πολιτικούς και στρατιωτικούς.

Όσον αφορά την Ελλάδα, ή μάλλον το ελληνικό τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις για να λάβει χώρα η ίδια εξέλιξη, πράγμα όμως που, τελικά, δεν έγινε. Ο ελληνικός «ελεύθερος τεκτονισμός» δεν υπήρξε καρπός της μετεξέλιξης της σωματειακής οργάνωσης των οικοδόμων (που εξάλλου, δεν γνώρισαν την επαγγελματική κρίση των Δυτικοευρωπαίων συνάδελφων τους), ούτε  οποιασδήποτε άλλης συντεχνίας χειρωνακτών επαγγελματιών. Αλλά, «εισήχθηκε» από τη Δυτική Ευρώπη από την τάξη των ευγενών και των μεγαλοαστών. Όταν λέμε ότι στο ελληνικό τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας υπήρχαν γηγενείς προϋποθέσεις για την ανάπτυξη «Ελευθεροτεκτονισμού», εννοούμε ότι, κατ' αρχήν, οι οικοδομικές-τεκτονικές επαγγελματικές συντεχνίες ήταν ακμαίες στις περιοχές μας καθ' όλο το Μεσαίωνα και την Τουρκοκρατία.

Τα ρωμαϊκά Collegia  επιβίωσαν στη βυζαντινή αυτοκρατορία ως «συστήματα» ή «τέχναι» και βαθμιαία ενσωματώθηκαν στην κρατική οργάνωση ενώ παράλληλα, όπως και στη μεσαιωνική Δύση, απολάμβαναν πολλά προνόμια, ακόμα και νόμιμα μονοπώλια.

Απ' την άλλη πλευρά επωμίζονταν ορισμένες «λειτουργίες» (δημόσια καθήκοντα).

 Κατά την πρώτη περίοδο της τουρκοκρατίας, οι συντεχνίες ενός τεράστιου φάσματος επαγγελμάτων κατόρθωσαν να επιβιώσουν και απαντώνται με εκτουρκισμένες ονομασίες: αμπατζήδες (ράφτες), αχτάρηδες (μυροπώλες), κοϊμτζήδες (χρυσοχόοι), κ.λ.π. Οι συντεχνίες αυτές είχαν μια αυστηρή εσωτερική ιεράρχηση, αποτελούμενη από τα «τσιράκια» (μαθητευόμενοι), τους καλφάδες (που αντιστοιχούν στους «εταίρους» των δυτικοευρωπαϊκών τεκτονικών συντεχνιών) και τους μαστόρους (δηλ. τους διδάσκαλους).  Κάθε συντεχνία είχε τον προστατευόμενο Άγιο της και τη συνθηματική γλώσσα της που αποτελούσε ταυτόχρονα και μια μύηση στην τέχνη: «οι συνθηματικές γλώσσες» γράφει ο Σπ. Λουκάτος «αναπτύχθηκαν στο εσωτερικό των συναφιών (Σ. .Σ. : συνάφι ή εσνάφι ή  ρουφέτι = η συντεχνία) είτε για την άμεση συνεννόηση είτε και για την κατοχύρωση των επαγγελματικών μυστικών.  Η δύσκολη ή ιδιότυπη αυτή συνθηματική γλώσσα ήταν και μια δοκιμασία και μια μύηση των νεοσύλλεκτων στο επάγγελμα.

Είναι γνωστά, στην ιστορία των συναφιών,  πολλά είδη συνθηματικών γλωσσών: τα καλαντζίτικα, τα κομπογιαννίτικα, κουδαρίτικα, κουλπανάδικα, μαστορίτικα, μπουραίικα, ντόρτικα, ντουλγέρικα, ρόμκα, σώπικα, κ.ά.

Με τις μυστικές αυτές γλώσσες όχι μόνο εξασφάλιζαν οι ομότεχνοι ή οι συμπατριώτες, τη δυνατότητα να αναγνωρίζονται μεταξύ τους και να αλληλοβοηθούνται στα ξένα, αλλά μπορούσαν να μιλήσουν και ελεύθερα, γιατί  δεν καταλάβαιναν τη γλώσσα τους οι Τούρκοι».

 Όπως αναφέρει ο ίδιος ιστορικός, μια από τις σημαντικότερες συντεχνίες ήταν  των οικοδόμων στα πλαίσια της οποίας η αρχιτεκτονική είχε το μεγαλύτερο μερίδιο στην καλλιτεχνική δημιουργία αλλά και στην κατασκευή γεφυριών, βρυσών, ιδιωτικών σπιτιών κ.τ.λ. Στα όρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι συντεχνίες ήταν όχι μόνο εσωτερικά οργανωμένες αλλά και τοπικά συσπειρωμένες, πράγμα τ' οποίο έπραξαν αμέσως μετά την άλωση της Πόλης για λόγους αυτοπροστασίας και επιβίωσης.

 Οι ασχολούμενοι με την οικοδομική  τέχνη  ειδικότερα είχαν σαν βασικό κέντρο τους τη συνοικία της Βλάγκας στην Κωνσταντινούπολη. Η συντεχνία των οικοδόμων-τεκτόνων ήταν ίσως η πιο οργανωμένη απ' όλες  τις άλλες. Είχε δική της Γενική Συνέλευση και αναδείκνυε με εκλογές ένα σώμα από δώδεκα Μαΐστορες (δάσκαλους της  οικοδομικής τέχνης) που αποτελούσαν τη Δωδεκάρα η οποία εξέλεγε τον Πρωτομάστορα που αναγνωριζόταν απ' όλους τους τέκτονες ως ένα είδος ηγέτη τους ενώ έχαιρε της βαθιάς εκτίμησης και σεβασμού του υπόλοιπου πληθυσμού.

Ο Πρωτομάστορας ασκούσε πλήρη έλεγχο σ' όλες τις τεκτονικές εργασίες, διαπραγματευόταν τις τιμές των οικοδομικών έργων με την πελατεία, έπαιρνε τις παραγγελίες για τις οποίες ήταν ο ίδιος υπεύθυνος και, στο τέλος της θητείας του (που ήταν ετήσια με δυνατότητα απεριόριστης ανανέωσης), λογοδοτούσε για τις ενέργειες του σ' όλη τη συντεχνία. Η τεράστια κοινωνική ισχύς του,  του έδινε τη δυνατότητα να επεμβαίνει στις διαδικασίες εκλογής Προκρίτων και  Δημογερόντων, ενώ υπήρχαν πολλές περιπτώσεις όπου και ο ίδιος ήταν Δημογέροντας.  Παρ' όλες όμως τις πρόδηλες ομοιότητες των ελληνικών τεκτονικών συντεχνιών με τις δυτικοευρωπαϊκές, δεν είναι τα οικοδομικά σωματεία τα οποία μετεξελίσσονται σε «ελευθεροτεκτονικές στοές».

Αυτές, φαίνεται ότι εισάγονται από το εξωτερικό (σε πρώτη φάση από την Αγγλία και σε δεύτερη από την Ιταλία) και δεν έχουν πυρήνες αποτελούμενους από επαγγελματίες τέκτονες αλλά από εμπόρους μεγαλοαστούς και ευγενείς.

Το παλαιότερο έγγραφο που μαρτυρεί την παρουσία τεκτονικών   στοών στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα είναι ο κώδικας 254 της Μονής Ξηροποτάμου του Αγίου Όρους, του οποίου το περιεχόμενο περιλαμβάνει και ο υπ' αριθμό 170 χειρόγραφος κώδικας της Βουλής που συνίσταται σε αντίγραφα χειρογράφων του Αγίου  Όρους που περισυνέλεξε και αντέγραψε ο Μοναχός Γεδεών.

Πρόκειται για την περιγραφή της «Αίρεσης των Κονιατών», δηλαδή των τεκτόνων», (από το ρήμα «κονιάω -ώ» που σημαίνει αυτόν που επιχρίει τους τοίχους και κατ' επέκταση τον κτίστη, τον τέκτονα), γνωστών και ως μουρατόρων (από το ιταλικό Murator = κτίστης).

Το κείμενο του κώδικα έχει ως εξής":

 «ΑΙΡΕΣΗΣ ΚΟΝΙΑΤΩΝ» 

Αλλ' επειδή και είπαμεν περί των ειρημένων  Δυσσεβειών, αιρέσεων, αναθεματισμένων. Ας πούμεν και περί αυτής οπού εις τους καιρούς μας .Κρημνίσθηκε και έφθασε κ' εις τόπους τους δικούς μας. Εις την οποίαν, λεν, πολλοί έπεσαν Ευρωπαίοι . Ως και ρηγάδες, ιερείς, Λατίνοι και σπουδαίοι. Τάξις γινομένη επί υποδοχή τινός Ελευθέρου Κονιάτου.»  «Όστις επιθυμεί να συναριθμηθή με την εταιρείαν των Κονιατών πρέπει να συστηθή από έναν άλλον συνάδελφόν, ως υποκείμενον αρκετόν και άξιον και τότε θέλει του δοθή άδεια να παρρησιασθή οδηγούμενος από εκείνον τον συνάδελφόν, χωρίς φως, μέσα εις ένα σπήτι (ωσάν εις τόπον της Βηθλεέμ) της εταιρείας, και φθάνοντας εκεί ερωτάται εάν έχη πνεύσιν, ήγουν κλίσιν, δια να συναριθμηθή· ερωτάται περί  της καταστάσεως του, ονόματος του, και επωνυμίας·  Έπειτα του αφαιρείται κάθε λογής μέταλλον, λίθοι πολύτιμοι και τα εξής· γυμνώνεται το δεξιόν γόνυ και εις τον αριστερόν πόδα επάνω εις το παπούτζι  του μποδένουν μίαν γόβαν, ήγουν κουντούραν φράγγικην, περισφαλίζοντές του τους οφθαλμούς με ένα μανδήλιον.  Εις τοιούτον τρόπον τον αφήνουν ως μίαν ώραν σχεδόν εις τας φαντασίας του. Περνώντας ούτος ο καιρός, ερωτάται τρεις φοραίς περί του ονόματος του  βαπτίσματος, έσω και έξω από το σπίτι είναι οι συνάδελφοι με σπαθί γυμνόν εις τας χείρας, φυλάττοντές τον από κάθε ακαθαρσίαν.  Ο  πρωτομαίστωρ  είναι εκεί ,ενώ παραστάται  ήταν οι επόπτες, περιεζωσμένος ζώνην γαλάζιαν εις σχήμα τρίγωνον, προστάττει να ερωτηθή αν έχη πνεύσιν και τούτο ποιών ο ανάδοχος , ο υποψήφιος αποκρίνεται, ναί· και έτζι ο πρωτομαΐστωρ του τάζει την είσοδον, κάμνονάς τον να κάμη τρεις γύρους, τριγύρω μιας συγγραφής εξαπλωμένης επάνω εις το έδαφος, παρρησιάζωντας, επάνω  εις δύο κολώναις την σκιαγραφίαν του ναού του Σολομώντος με δύο γράμματα κεφαλιακά J  και Β. Εις το μέσον του θαλάμου είναι τρεις μεγάλαις  λαμπάδες αναμμέναις, επάνω εις τας οποίας εις την πρώτην είσοδον  του υποψηφίου, ρίπτουν κάμποσην κόνιν, ήγουν μπαρούτι,  δια να τον τρομάξουν, ύστερον από τρία τέταρτα της ώρας τον υπάγουν εις το  μέσον του αυτού τόπου, έμπροσθεν του Πρωτομαΐστορος,  ο οποίος ευρίσκεται έμπροσθεν μιας καθέδρας μεγάλης, επάνω εις την οποίαν είναι  το ευαγγέλιον του αγίου Ιωάννου, και ερωτηθείς περί της πνεύσεως  του, αποκρίνεται και πάλιν, ναι και έτζι προστάζει να του λυθούν οι οφθαλμοί. Οι συνάδελφοι πιάνοντες τα άρματα, πλησιάζουν αυτόν, και ύστερον από τρεις κινήσεις,  οδηγούν εις ένα θρονί χωρίς ακούμβισμα, οπού είναι πλησίον εις την μεγάλην καθέδραν. Ο Ρήτωρ της συναδελφότητος προφέρει, λέγωντάς του, θέλεις υποδεχθή και εκδεχθή μίαν τοιαύτην σεβασμίαν και περίβλεπτον τάξιν, όμως, δια να μη λογιάσης ότι το τοιούτον ενεργείται εναντίον του νόμου, πίστεως τε και βασιλέως, θέλει σου δοθή ξεχωριστή μερική είδησις από τον Πρωτομαΐστορα.  

Πρέπει έπειτα αυτός, με το γόνυ το γυμνόν, να γονατίση, επάνω εις το θρονί το χωρίς ακούμβισμα, και το άλλο πόδι να το αφίση κρεμάμενον εις τον αέρα· ερωτώντας τον εις τον αυτόν καιρόν ο Πρωτομαΐστωρ αν τάσση να φυλάττη τα απόκρυφα των Κονιάτων και της τάξεως των, πλην έμπροσθεν τινός συναδέλφου, και παρόντος του πρωτομαγίστορος, του γυμνώνεται το στήθος, δια να ιδούν μην είναι γυναικείας φύσεως· και εγγίζωντάς τον εις το αριστερό βυζί ένα πριέλι, το οποίον ο ίδιος κρατεί, έχωντας το δεξιόν του χέρι επάνω εις το ευαγγέλιον του Αγίου Ιωάννου, ομνύει, και τοιουτοτρόπως τάσσει, να μου εκριζωθή η γλώσσα, να μου ξεσχισθή η καρδία, να καή το σώμα μου, να σκορπισθή η κόνις εις τον αέρα, ούτε να μείνη κανένα μου μνημόσυνον αναμεταξύ εις τους ανθρώπους, ανίσως και κάμω το εναντίον, οπού ο θεός να με φύλαξη"  τελειώνοντας τούτο, ασπάζεται το ευαγγέλιον, και ο Πρωτομαΐστωρ  προστάσσωντας των να σιμώση, του δίδει την ζώνην του λευκού δέρματος των Κονιάτων, και δύο ζευγάρια χειρόκτια, ένα δια λόγου του, και άλλο δια την πλέον ηγαπημένην του· του εξηγεί έπειτα την σημασίαν των δύο γραμμάτων J και B το πρώτον θέλει να ειπή Ιακόν και το δεύτερον Ποέζε, λέξεις και αι δύο Ιγγλέζικαι, η οποίαις είναι το σημείον δια να γνωρίζεται ένας από τον άλλον, καθώς και η έκτασις οπού κάμνουν με την δεξιάν εις την αριστεράν τους σιαγόνα.  Έπειτα τραβίζωντας ίσια το χέρι, ακουμβίζουν τον μεγάλον δάκτυλον εις την δεύτερον άρθρωσιν του λιχανού, ήγουν του δευτέρου δακτύλου του συναδέλφου, προσφέρωντας την λέξιν Ιακόν, εγγίζωντάς ένας με τον άλλον το στήθος των, πάλιν δίδουν το χέρι, και ακουμβώντας τον μεγάλον δάκτυλον επάνω εις την δεύτερον άρθρωσιν του μεσαίου δακτύλου, προσφέρουν την λέξιν Ποέζε.  Εξηγουμένων δε τούτων, κηρύττεται ο υποψήφιος αδελφός· έπειτα, αδεία του Πρωτομαΐστορο κάθηνται εις την τράπεζαν και πίνουν εις την υγείαν του συνάδελφο  πάλιν, αδεία του Πρωτομαΐστορος λέγοντας ας δοθή κόνις απάνω, ήγουν τουφέκια, ο καθ' εις έχει έμπροσθεν του ένα μπουκάλι με κρασί, και προστάξει του Πρωτομαΐστορος, ο καθ' εις βάλλει το κρασί εις το πτήρι, λέγοντας ο καθ' εις ας βάλλη εις τα άρματα χέρι, πλησιάζουν τρεις φοραίς το πτήριον εις τα χείλη· και βάζοντας το κάτω και ύστερον  περνώντας το, το σφίγγουν εις το αριστερόν μέρος του στήθους τρεις φοραίς φωνάζοντας ομού τρεις φοραίς, ζήτω, ήγουν Βίβατ. Επάνω εις την τράπεζαν είναι τρία κηρία, οπού κάμνουν έναν τρίγωνον  σχήμα. Ανίσως και ήτον τινάς ύποπτος, θέλει φανερωθή, λέγοντας βρέχει το οποίον σημαίνει σιωπήν ενδεχόμενον να τύχη τινάς ανάξιος,  να ηξεύρη τας λέξεις Ιακόν και Ποέζε δια τούτο δια να μη είναι ύποπτος, όταν δίδουν το χέρι, δεν προφέρεται άλλο, παρά τα γράμματα των άνωθεν λέξεων, ήγουν ο ένας λέγει Ιακόν, και ο άλλος λέγει Ποέζε  και ούτως περί των άλλων. Ταύτα είναι τα σημεία και η τάξις των  ελευθέρων Κονιάτων.  Η είδησις αύτη της τάξεως και του νεωτερισμού εδόθη τη αγία Μεγάλη Εκκλησία, επί της Πατριαρχείας του κυρ Παϊσίου παρά του Αγίου Σμύρνης κυρ Νεοφύτου· απελθόντων των Κονιάτων εκείσε. Έκαμε  πολλούς λόγους και φρικτούς αφορισμούς, όστις πηγαίνει εις αυτούς ότι είναι δαιμονολατρεία η τάξις αυτή και το απόκρυφόν τους. Τούτοι οι Κονιάται λέγεται, ότι να επρωτοφάνησαν εις την Iγκλητέραν  προ εβδομήντα, ογδοήντα χρόνων από της σήμερον, ήγουν από του 1747 έτους από Χριστού, δηλαδή το 1667.  Τω αυτό έτει  ήλθαν και εις την Πόλιν, εις τον Γαλατάν και έκαμαν Κονιάτας τινάς· μαθόντες δε οι αυτόν κρατούντες ευθύς απεδίωξαν αυτούς. 

(Ορθογραφία της εποχής από το πρωτότυπο)

          Σχετικά με τα χρονολογικά δεδομένα, το κείμενο αναφέρει ότι ο τεκτονισμός ιδρύθηκε στην Αγγλία 70 ή 80 έτη πριν από τη γραφή του, δηλαδή το 1667 ή το 1677 (έτος γραφής του κειμένου είναι το αψμζ' = 1747).

 Σύμφωνα με όσα είπαμε παραπάνω, μολονότι ως επίσημη χρονολογία ίδρυσης του (αγγλικού) τεκτονισμού φέρεται το 1717, οπότε και συνιδρύθηκε η «Μεγάλη Στοά του Λονδίνου και του Ουεστμίνστερ» από τέσσερις ως τότε αυτόνομες στοές, ο τεκτονισμός υφίστατο ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, όταν οι στοές άνοιξαν τις πύλες τους στους μη-επαγγελματίες ή «αποδεκτούς» τέκτονες.

Ο συγγραφέας του κειμένου δεν έχει ασφαλείς πληροφορίες για αυτό που θεωρεί ως ακριβές έτος ίδρυσης του τεκτονισμού, αλλά  στο ευρύ χρονικό περιθώριο των δέκα ετών που μας παρέχει συνέβη ένα γεγονός που, καθιστάμενο ευρύτατα γνωστό, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως «επισημοποίηση» του τεκτονισμού: το 1677 (δηλαδή 70 χρόνια πριν το 1747), η αγγλική Εταιρία Ελευθεροτεκτόνων (Society of Freemasons) έλαβε από το βασιλιά Κάρολο Β' ειδικό βασιλικό προνόμιο «έναντι εθελουσίας καταβολής χρημάτων».

 Όσον αφορά την πρώτη παρουσία του τεκτονισμού στην Κωνσταντινούπολη, και μάλιστα στο Γαλατά, αυτή τοποθετείται από το κείμενο μας στο ίδιο έτος με την «ίδρυση» του τεκτονισμού στην Αγγλία, δηλαδή το 1667 ή, μάλλον, το 1677. Το ίδιο το κείμενο δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι ο  Κωνσταντινουπολίτικος τεκτονισμός υπήρξε προϊόν «κατευθείαν εισαγωγής» από την τεκτονική μητρόπολη Αγγλία. Το αναφέρει άμεσα: «τω αυτώ έτει ήλθαν και εις την Πόλιν. εις τον Γαλατάν και έκαναν Κονιάτας τινάς»· αλλά και έμμεσα: «εξηγεί έπειτα (στον υπό μύηση) την σημασία των δυο γραμμάτων J.B. το πρώτον θέλει να ειπή Ιακόν και το δεύτερον Ποέζε, λέξεις και οι δύο Ιγγλέζικαι»  Βέβαια, οι λέξεις δεν είναι αγγλικές αλλά επειδή ο συγγραφέας του κειμένου αγνοεί το περιεχόμενο και την προέλευση τους τις γράφει με – παραφθαρμένη - βιβλική προφορά και τις θεωρεί σαν τέτοιες, αυτό φυσικά σημαίνει ότι  αντλεί τα στοιχεία του από αγγλικό τεκτονικό τυπικό).

          Η πρώτη Μεγάλη Στοά  όπως είπαμε παραπάνω δημιουργήθηκε στις 24 Ιουνίου του 1717 ανήμερα της γιορτής του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστού. Αρχικά συγκροτήθηκε από τέσσερις Στοές, του Λονδίνου, που σε κοινή τους διακήρυξη τάχθηκαν υπέρ της ενοποίησης, αποφάσισαν να συγχωνευθούν σε οργανισμό, και εξέλεξαν μία Μεγάλη Στοά ως διοικητικό όργανο. Στα 1722 ο James Aderson ο οποίος ήταν λειτουργός της Σκωτικής Εκκλησίας στο Saint Janes και ο John Desaquliers ο οποίος ήταν φιλόσοφος και στενός φίλος του Νεύτωνα, συνέταξαν, μετά από εντολή της Μεγάλης Ανατολής τα Τεκτονικά Συντάγματα. Εξέφρασαν αυτά που έμελλαν να γίνουν τώρα τα οικεία και βασικά δόγματα της Μεγάλης Στοάς. Το πρώτο άρθρο, με την απόλυτή του πίστη στο ιδεώδες της ανεξιθρηκείας έγινε αντικείμενο συζητήσεων, και αντιθέσεων.

 Έγραφε: " Αλλά τώρα θεωρείται σκοπιμότερο να είναι απλά υποχρεωμένοι να υπακούν σ' εκείνη τη θρησκεία που όλοι οι άνθρωποι αποδέχονται, διατηρώντας τις προσωπικές τους απόψεις για τον εαυτό τους".

Το δεύτερο δηλώνει ξεκάθαρα ότι: "Ένας Τέκτων δεν πρέπει ποτέ να συμμετέχει σε δολοπλοκίες και συνομωσίες εναντίον της ειρήνης και της ευημερίας του Έθνους".

Στα μεγάλα Συντάγματα ο αριθμός των βαθμών μεγάλωσε στους 33, ενώ ο τελευταίος του δόγματος της τελειοποιήσεως έγινε ο 32ος του Αρχαίου και Παραδεδεγμένου Σκωτικού Τύπου, του οποίου η ανώτατη διοίκηση ανετέθη στο Ύπατο Συμβούλιο των 33ων. 

Ο πρώτος Έλλην απολογητής του Ελευθεροτεκτονισμού θεωρείται ένας κληρικός από την Ζάκυνθο, ο Αντώνιος Κατήφορος (1685-1763). Το 1740 ιδρύεται στην Κέρκυρα η Στοά Beneficenza -Αγαθοεργία υπό την Στοά της Βερόνας λειτουργόντας στα Ιταλικά. Το 1744 ιδρύεται στην Σμύρνη  Τεκτονική Στοά. Το 1763 ο αποκρυφιστής στρατηγός της Μεγάλης Αικατερίνης, Μελισσηνός και φίλος του Καλλιόστρο ιδρύει στοές σχεδόν σε όλη την Ρωσία. Το 1776 ο Φαναριώτης Ηγεμόνας της Βλαχίας Αλέξανδρος Μουρούζης - Μαυροκορδάτος ο επιλεγόμενος και Φιραρής μυείται στον Τεκτονισμό στη Στοά "Εστεμμένης Άγκυρας, και το 1777 ιδρύει Στοά Ελληνοφώνων στην Βιέννη, κατόπιν το 1784 ιδρύει Στοά στην Οδησσό. Το 1807  ιδρύεται από Γάλλους στην Κέρκυρα η Στοά La Philogenie . Στις 28 Απριλίου του  1809 από Γάλλους αξιωματικούς ιδρύεται η Στοά Sain Napoleon. Το 1810 ιδρύεται  στην Λευκάδα η στοά Ένωσης Λευκάδας. Επίσης  το 1810 ιδρύεται  στην Λευκάδα ιδρύεται  η στοά " Φιλαλήθεια". Το 1810 ο Διονύσιος Ρώμας  ( 1771-1857) συμμετέχει στην ίδρυση της " Γαληνοτάτης  Ανατολής εν Κερκύρα"  της οποίας Μεγάλος Διδάσκαλος ορίσθηκε ο δούκας του Σάσσεξ. Το 1811 ο Ρώμας, χάρη στην ουσιαστική βοήθεια του δούκα του Σάσσεξ, ιδρύει την Εθνική Μεγάλη Στοά της Ελλάδος, της οποίας θα παραμείνει ο Μεγάλος Διδάσκαλος έως το 1820, όπου και συνελήφθηκε από τους Άγγλους για επαναστατική δράση. Στις 23 Μαίου του  1815 ο Ρώμας ιδρύει στοά και στην Ζάκυνθο με την ονομασία " Αναγεννόμενος Φοίνιξ" και σ' αυτή μυείται ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης το έτος 1818.

 Στις Στοές των Ιωνίων νήσων μυούνται πολλοί ήρωες του 1821, όπως ο Παπαφλέσσας, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και ο Γρηγόριος Ε'. Το 1810 ο Εμμανουήλ Ξάνθος μυείται στην Λευκάδα στον Τεκτονισμό. Το 1814 ιδρύεται στην Οδησσό  η Φιλική Εταιρεία από τους μεσοαστούς τέκτονες Νικόλαο Σκουφά, Αθανάσιο Τσακάλωφ και Εμμανουήλ Ξάνθο. Από το 1810 έως το 1831 αναλαμβάνει  ο Τεκτονισμός τον ρόλο για την προετοιμασία και την διεξαγωγή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821.

Το 1815 αναλαμβάνει την αρχηγεία της Φιλικής Εταιρείας ένας από τους σημαντικότερους τέκτονες της εποχής, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Το 1818 ιδρύεται η στοά του "Αγίου Ιωάννη του Φοίνικα " στην Κέρκυρα από τους Δάνδολο, Κουαρτάτο, και Σαμπέλη, Σκωτικού Τύπου. Το 1820 μυείται ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος ο οποίος αναλαμβάνει και την συλλογή χρημάτων για την Φιλική Εταιρεία.  Την ίδια εποχή μυείται ο μητροπολίτης Κύπρου Κυπριανός. Στις 30 Ιουνίου 1824 στην Στοά Τρινόσοφοι της Γαλλίας πραγματοποιείται μνημόσυνο για του 70 τέκτονες που σκοτώθηκαν στην καταστροφή των Ψαρών την 21 Ιουνίου 1824. Την 25 Μαίου 1825 ιδρύεται η στοά "Των δύο Φίλων Δάμωνος και Φιντίου" στο Ναύπλιο τότε πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους, από τον Ιωάννη Βαπτιστή Θεοτόκη υπουργό Δικαιοσύνης. Από το 1831 έως 1897 καθίσταται δυναμικός αρωγός της Εθνικιστικής Μεγάλης Ιδέας. Το 1857 ιδρύεται Μεγάλη Στα της Σμύρνης με Μεγάλο Διδάσκαλο τον δικηγόρο Κωνσταντίνο Καρέρ.

Στην εφημερίδα Αμάλθεια της Σμύρνης την 3η Φεβρουαρίου 1867 διαβάζουμε ότι έλαβε χώρα ένας χορός διοργανωμένος " υπό πάντων των εν Σμύρνη μασονικών σκηνωμάτων». Το 1863 ιδρύεται στην Αθήνα η Στοά " Πανελλήνιον", στην Πάτρα ο " Αρχιμήδης" στον Πειραιά ο "Ποσειδών", στην Σύρο οι " Παίδες Λεωνίδου", στο Άργος η "Πρόνοια", στη Χαλκίδα ο "Σκουφάς" και στην Λαμία η "Ανεξαρτησία". Το 1866 η Στοά "Ερμής" από τον πολιτικό Σκουλίδη.

Οι «απόστολοι» της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος, όπως εκείνοι της Φιλικής Εταιρίας, που στο ξεκίνημα της οργάνωσης τους περιφέρονταν αισιόδοξα αλλά και απεγνωσμένα να βρουν αποδέκτη της αρχηγίας, αναλώνονται από το 1867 ως το 1872 να πείσουν τον «πρίγκιπα» Δημήτριο Ροδοκανάκη να αναλάβει Μεγάλος Διδάσκαλος του ελληνικού τεκτονισμού. Ο Ροδοκανάκης  είναι μια από τις πιο αμφιλεγόμενες μορφές του ελληνικού τεκτονισμού και το παρελθόν του, ως τη στιγμή που γίνεται Μεγάλος Διδάσκαλος, μας είναι πολύ λίγο γνωστό. Για την επιλογή του σημαντικό ρόλο έπαιξε ο συγγενής του Μικές Ροδοκανάκης, από τους ισχυρούς τέκτονες της εποχής και καλός γνώριμος του Δαμασκηνού.

Κατά τις ζυμώσεις που ακολούθησαν την ίδρυση της ανεξάρτητης ελληνικής Μεγάλης Ανατολής και την αποτυχία της κρητικής επανάστασης που προκάλεσε και τη στροφή προς τον αγγλοσαξονικό τεκτονισμό, ο Μικές Ροδοκανάκης κατόρθωσε να πείσει τους υπόλοιπους ότι ο «πρίγκιπας» Δημήτριος ήταν το πλέον ενδεδειγμένο πρόσωπο για να εκφράσει αυτή τη στροφή αλλά και να διοργανώσει σε νέες βάσεις τον ελληνικό τεκτονισμό.

 Νεώτερες έρευνες,  έχουν αποδείξει ότι ο τίτλος του «βυζαντινού πρίγκιπα» που έφερε ο μέλλων Μεγάλος Διδάσκαλος δεν ήταν καθόλου αυθεντικός αλλά είχε «επικυρωθεί» από Ιταλό «γενεαλόγο» που πληρώθηκε μάλλον αδρά για το έργο του. Βέβαια, ο Ροδοκανάκης είχε τα προσόντα εκείνα που χρειάζονταν για να αναλάβει την ηγεσία του ελληνικού τεκτονισμού, όπως μεγάλη περιουσία, πνευματική καλλιέργεια και ισχυρούς δεσμούς με την Αγγλία. Έτσι αφού έλαβε με συνοπτικές διαδικασίες όλους τους βαθμούς έρχεται στην Ελλάδα και γίνεται ο πρώτος Μεγάλος Διδάσκαλος της Ανεξάρτητης Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος το 1872.

 Στην συνέχεια η μεγάλη στοά στα χρόνια της δύσκολης πορείας του έθνους μας που ακολούθησαν σε συνεργασίες με άλλες ελληνόφωνες ή μη τεκτονικές δυνάμεις πραγματοποίησε την παρέμβαση της  γράφοντας σελίδες ιστορίας. Το 1896  σε συνεργασία με την Τουρκική στοά " Φώς της Ανατολής" δημιουργούν αντισλαυικά κομιτάτα ενάντια στον επεκτατισμό των Βουλγάρων. Το 1897 παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην διοργάνωση της επανάστασης στην Μακεδονία προσφέροντας πολλούς Εθνομάρτυρες. Ίδρυση το 1904 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου της Στοάς Μέγας Αλέξανδρος, η οποία στην συνέχεια μυεί τους Πατριάρχες Φώτιο 1900-1925 και Μελέτιο 1926-1935.

Το 1912-13 τέκτονες εθελοντές διακρίνονται στους Βαλκανικούς πολέμους όπως ο Νικόλαος Βότσης, ο Ευγένιος Ζαλοκώστας κ.α.. Υποστήριξη των πρωτοβουλιών του Ελευθερίου Βενιζέλου για την Μεγάλη Ιδέα.

Το 1941 οι Γερμανοί κατακτητές καταλαμβάνουν τα κτίρια και κλείνουν τις Στοές, αρκετοί τέκτονες συλλαμβάνονται φυλακίζονται και εκτοπίζονται σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Στις 2 Φεβρουαρίου 1947 ο ελληνικός τεκτονισμός προβαίνει στην επανασύσταση του, με ιδρυτές τον υπουργό Χατζηπάνο, τον αντιπρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας  Παπαγεωργίου, τον πρόεδρο του Ι.Κ.Α. Περάκη, τον πολιτικό Πιπινέλη και άλλους. Διαμορφώνει το κλίμα για την ένταξη της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ.

Ιδρύει την Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία.

Ιδρύεται από τον Τέκτονα Μπάντεν Πάουελ ο προσκοπισμός και το 1963 διοργανώνεται στον Μαραθώνα διεθνές τζάμπορι. Δημιουργία το 1953 νυκτερινών Τεχνικών  Σχολών για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και την εξειδίκευση των νέων. Το 1964 διοργανώνεται στην Ελλάδα το παγκόσμιο Τεκτονικό Συνέδριο. Το 1966 αναπτύσσει έντονη διπλωματική δράση με πρώτο τον αδελφό Κωνσταντίνο Καραμανλή για την ένταξη της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Μάιο του 1977 ιδρύεται στην Ελλάδα το Τάγμα της Υόρκης από τον Γερμανικό Τεκτονισμό. Τον Μάιο του  1986 πραγματοποιείται η  διάσπαση της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος και η δημιουργία της αγγλόφιλης Εθνικής Μεγάλης Στοάς με αφορμή την αγορά του αιώνα. ( Γαλλικά και Αμερικανικά συμφέροντα)

          Όσο για τις γυναίκες  και τον Μικτό Τεκτονισμό πρέπει κατ' αρχάς να πούμε ότι τόσο στη Μεγάλη  Βρετανία όσο και στην ηπειρωτική Ευρώπη και οι συντεχνίες και τα επαγγέλματα δέχονταν γυναίκες στον βαθμό του διδασκάλου. Στο βιβλίο των επαγγελμάτων Etiene Boibeau ένα χειρόγραφο του 1268 με πολλές γκραβούρες γυναικών διδασκάλων, όπως και στα καταστατικά της συντεχνίας των ξυλουργών του Norwich στα 1375 , όπως ακόμα και στο καταστατικό της Στοάς της Υόρκης.

Η πρώτη γυναίκα η Maria Deraisme μυείται στις 14 Ιανουαρίου του 1882.  Το 1894 ιδρύθηκε και το πρώτο Μικτό Τεκτονικό Τάγμα το Drit Human. (Ανθρώπινο δίκαιο). Το 1924 ιδρύονται στην Ελλάδα στοές Μικτού Τεκτονισμού Σκωτικού Τύπου. Την δεκαετία του  1930 ιδρύονται στην Ελλάδα Μικτές Στοές από το Τάγμα " Ανθρώπινο Δίκαιο” της Γαλλίας. Οι Στοές αυτές κλείνουν στα χρόνια της Μεταξικής εξουσίας και φυσικά στην διάρκεια του πολέμου. Την δεκαετία του 1960 αναδιοργανώνονται και επανασυστήνονται με την μορφή Τάγματος υπό την Γαλλική επιρροή.  Το 1996 ιδρύεται η Μεγάλη Μικτή Στοά της Ελλάδος του Διεθνούς Τεκτονικού Τάγματος ΔΕΛΦΟΙ, ανεξαρτοποιημένη από την Γαλλική εξουσία.  

          Ανατέλλοντας ο 21ος αιώνας οι Τέκτονες όλου του κόσμου, έχοντας στις πλάτες τους την ιστορική κληρονομιά της παρέμβασης στα ιστορικά και κοινωνικά δρώμενα, πρέπει μελετώντας και γνωρίζοντας τις αρχές της Τεκτονικής Τέχνης, να είναι έτοιμοι ώστε να αποτελέσουν μοχλό πνευματικής παρέμβασης στην κοινωνία η οποία οδεύει στην υλιστική ευμάρεια μακριά από τους δρόμους της γνώσης και της ηθικής.